Lipski Wojciech (1805–1855), właściciel ziemski, działacz polityczny i gospodarczy. Ur. 20 II w Lewkowie pod Ostrowem WIkp., był synem Michała (zm. 1813 w więzieniu rosyjskim w Kaliszu) i Józefy z Zarembów. L. uczył się w korpusie kadetów w Kaliszu, następnie w Gimnazjum Św. Mateusza we Wrocławiu; studiował prawo i kameralistykę na uniwersytetach w Halle i Lipsku. Po studiach objął gospodarkę na folwarkach w Majkowie i Kwiatkowie. W powstaniu 1831 r. służył w pułku jazdy kaliskiej, brał udział w kilku bitwach i został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari. Kampanię ukończył w stopniu majora (był oficerem pruskiej Landwery i został zdegradowany). Po powrocie w Poznańskie przesiedział rok w twierdzy głogowskiej. Po zwolnieniu poświęcił się pracy społecznej i politycznej. Był radcą Ziemstwa Kredytowego, członkiem sejmiku powiatowego, a potem tzw. Stanów Prowincjonalnych. Był współzałożycielem kasyn w Raszkowie i Odolanowie oraz zasiadał w pierwszym zarządzie (1841) Tow. Pomocy Naukowej. Artykuły o charakterze gospodarczym zamieszczał w „Przewodniku Rolniczo-Przemysłowym” (od r. 1838). Jako poseł (od r. 1841) do sejmu prowincjonalnego z kurii rycerskiej stawiał i uzasadniał wnioski dotyczące swobód obywatelskich (m. in. wolności słowa); w r. 1843 wystąpił z wnioskiem o założenie uniwersytetu w Poznaniu oraz żądał polskich szkół średnich, polskiej szkoły dla dziewcząt, szkoły nauczycielek (1843). W wyniku tych interpelacji i pomocy kolegów posłów udało się L-emu zrealizować myśl ks. J. Kompałły i otworzyć w r. 1845 gimnazjum w Ostrowie Wlkp. Uczestniczył również w udaremnionych przez rząd próbach założenia Centralnego Tow. Rolniczego (1845).

Mimo iż L. należał do grona «organiczników» wczesnego okresu, angażował się również w prace konspiracyjno-niepodległościowe, kierowane przez K. Libelta, a inspirowane przez Tow. Demokratyczne Polskie (TDP). W jego domu znajdowali schronienie emisariusze TDP. Zaangażowany w spisek 1846 r., został aresztowany w lutym i był więziony w Poznaniu i Sonnenburgu, lecz z braku dowodów został w listopadzie 1846 r. zwolniony i nie znalazł się na ławie oskarżonych w procesie berlińskim. W r. 1848 był L. komisarzem pow. odolanowskiego; jako były oficer wstąpił do oddziałów polskich w obozie pleszewskim. Uczestniczył w rozmowach z gen. Willisenem (11 IV 1848) w Jarosławcu; walczył pod Miłosławiem. Po upadku powstania wrócił L. do legalnej działalności politycznej. Organizował pierwsze wybory do sejmu pruskiego, do którego posłował (maj 1848) z pow. krotoszyńskiego. W Berlinie współpracował z lewicowym niemieckim działaczem A. Ruge i jego pismem „Die Reform”; należał do lewego skrzydła Koła Polskiego. Nie zabierał głosu na plenum, ale sumiennie pracował w przeróżnych komisjach. Na użytek sejmu napisał broszurę Beitraege zur Beurteilung der Ereignisse im Grossherzogthum Posen (1848) oraz inną, wspólnie z G. Potworowskim P. Szumanem, pt. Bemerkungen zu der Denkschrift über die Ereignisse seit dem 20 III 1848. W dyrekcji Ligi Polskiej (czerwiec 1848) kierował wydziałem spraw włościańskich i rolnictwa. Był też autorem kilku ciekawych pomysłów w tej dziedzinie, nie zrealizowanych jednak z przyczyn niezależnych od niego.

Wybrany posłem II kadencji, poparł założenie Koła Polskiego. W Kole przeciwstawiał się konserwatywnej większości i w związku z tym w wyborach wiosennych 1849 nie został dopuszczony do ubiegania się o mandat. Założył wówczas wspólnie z K. Libeltem „Dziennik Polski”, organ podtrzymujący zasadę współpracy z niemiecką lewicą dla obrony praw konstytucyjnych w Niemczech. Gdy pismo to wkrótce upadło, L. wycofał się z polityki. W r. 1850 założył pismo „Ziemianin”, poświęcone sprawom gospodarczym, które wydawał i redagował wspólnie z W. Wolniewiczem. Zasilał je licznymi własnymi artykułami oraz wspierał finansowo. Organizował kursy postępowego rolnictwa w Lewkowie oraz kursy dla pszczelarzy. J. Lompie, z którym utrzymywał żywe kontakty, zlecił napisanie popularnego instruktarzu rolniczego i wydał jego broszurę „Nauka o zakładaniu żywych płotów”. Obok tej działalności o charakterze gospodarczym i propagowaniu naukowej literatury rolnej L. rozwijał szeroką akcję filantropijną oraz stypendialną dla ubogich studentów. Do końca życia interesował się polityką oraz nie zrywał kontaktów z nurtem konspiracji krajowej; jeszcze w r. 1854 ukrywał w Lewkowie emisariusza Hotelu Lambert Aleksandra de Jean (Wolskiego). Miał równoległe kontakty i z demokratycznym «Kołem» w Paryżu. Zmarł L. 22 VIII 1855 nagle na serce w Kissingen w czasie kuracji. Żonaty ze Stanisławą Grodzicką, pozostawił syna Józefa (ur. 1827)

Wojtkowski A., Bibliografia historii Wielkopolski, P. 1934; Boniecki; Uruski; Żychliński, I; – Grot Z., Działalność posłów polskich w sejmie pruskim w latach 1848, 1850, P. 1961; Handelsman M., Adam Czartoryski, W. 1950 III; Jakóbczyk W., Studia nad dziejami Wielkopolski w XIX w., P. 1951–9 I–II; tenże, Wielkopolska szkoła edukacji narodowej, Wr. 1970; Karwowski S., Historia Wielkiego Księstwa Poznańskiego, P. 1918–31 (I–III); Kieniewicz S., Społeczeństwo polskie w powstaniu poznańskim 1848 r., W. 1960; Knapowska W., Wielkie Księstwo Poznańskie przed wojną krymską, P. 1923; Księga jubileuszowa Centralnego Tow. Gospodarczego, P. 1911 s. 223 (portret); Szafrański F., Gustaw Potworowski, P. 1939; Wybitni Wielkopolanie XIX w., P. 1959; Żychliński L., Historia sejmów Wielkiego Księstwa Poznańskiego, P. 1867 I–II; Żychliński T., Kronika żałobna rodzin wielkopolskich, P. 1877; – Motty, Przechadzki po mieście, I–II; Protokoły posiedzeń Koła Polskiego w Berlinie, P. 1956 I; – „Gaz. W. Ks. Pozn.” 1855 nr 202, 208; „Ziemianin” 1855 (Nekrolog); – Arch. Państw. w P.: Fragmenty archiwum lewkowskiego W. L-ego.

Witold Jakóbczyk